Alles in een stad is ontworpen. Wegen, parken, trottoirs, verkeersborden, maar ook beleid op het gebied van toerisme, openbaar vervoer en recreatie. In ieder ontwerp wordt nagedacht over wie het ontwerp uiteindelijk gaat gebruiken. Bankjes in een bushalte hebben kleine leuningen tussen de verschillende zitjes. De busreiziger heeft er niets aan, maar daardoor kan de zwerver er niet op slapen.
In het college Designing the City is a Public Science van Adeola Enigbokan onderzochten de studenten hoe het ontwerp van de stad mensen kan buitensluiten. In groepjes werkten ze aan een eigen onderzoek. Zo onderzocht een aantal studenten hoe een groepje allochtone vrouwen uit een bepaalde wijk in Amsterdam zich vooral lopend door de stad beweegt, en wat en hoe het ontwerp van het openbaar vervoer eraan bij kan dragen deze vrouwen meer bewegingsvrijheid te geven. Een andere groep onderzocht verschillende technieken van zwartrijden in de metro en ontdekte dat die technieken inherent verbonden zijn aan de aanwezigheid van de poortjes bij de metrostations. Deze studenten concludeerden dat zolang je normaal doet je niet opvalt – ook al doe je niet normaal door zwart te rijden – waardoor je in de voorspelbare massa opgaat en onzichtbaar wordt. Niet normaal doen maakt je zichtbaar en plaatst je buiten de groep, of je wilt of niet.
Floris reageerde in de colleges op alle onderzoeken en heeft uiteindelijk een dag op station Sloterdijk georganiseerd waarop de studenten door middel van een aantal theatrale opdrachten het station in kaart moesten brengen. Sociale wetenschap en theater hebben met elkaar gemeen dat het iets is wat je moet doen, je handen uit de mouwen en in het veld of op het podium gaan staan. De theatrale opdrachten voor de studenten sociologie leverde een bijzondere mix van wetenschap en theater op.
De grootste uitdaging was om de studenten niet alleen te laten observeren, maar zichzelf in het onderzoek te zetten. Al de simpele oefening ‘doe eens je ogen dicht terwijl je in de stationshal staat’ maakte hen nerveus. Ineens konden ze niet meer van een afstand toekijken, maar maakten ze deel uit van het onderzoek, brachten ze een (voor andere mensen) zichtbare verandering in de hal. Ineens werd er ook naar hen gekeken. De zenuwen van de studenten leken op de zenuwen van acteurs die voor het eerst de repetitievloer op moeten. Terwijl het hun vak is zijn ook zij elke keer weer zenuwachtig om zichzelf in de situatie te zetten. Aan een tafel erover praten is zo veel veiliger.
Na afloop van de oefeningen en een aantal opdrachten was er een gesprek waarin verder werd ingegaan op de parallel tussen een acteur zijn en een socioloog of een onderzoeker. Als onderzoeker speel je ook een rol, je maakt van jezelf een personage, dat je een beetje aan kan passen al naar gelang wat je wil onderzoeken. En als je zo naar jezelf kijkt, geeft dat een bepaalde vrijheid. Mensen reageren immers niet meer direct op jou persoonlijk, maar op je onderzoeks personage.
Naast het gesprek over ‘spelen’ als een onderzoeksmiddel, ging het steeds over het begrip normaal. Hoe makkelijk het is om de normale situatie te doorbreken. En hoe moeilijk om te definiëren wat normaal precies is.
“Mensen die de normen niet volgen fascineren me. Wanneer leid je een normaal leven, wanneer word je als gek gezien, wat doet iemand om aansluiting te vinden bij een groep en wanneer zien we dat als geslaagd?” aldus Floris. In de voorbereidingen op de voorstelling Mollen is Floris op zoek naar wat normaal wordt gevonden, en in het bijzonder hoe het gebruik van de stad je dwingt om normaal te doen (door het ontwerp, regelgeving of sociale verwachtingen). Maar vooral wil hij weten wat er gebeurt als je die norm niet accepteert. Wat gebeurt er dan? In de voorstelling zal hij dit samen met de acteurs, het publiek en de nietsvermoedende reizigers verder onderzoeken in een mengelmoes van onvoorspelbaarheid en geregisseerde precisie.
